پایگاه خبری اتحاد ما: با تحول در ساختار رسانه‌ها و گسترش شبکه‌های اجتماعی، تشخیص اخبار واقعی از اخبار جعلی، ساختگی و شایعات به مراتب دشوارتر شده است. رسانه‌های سنتی مانند رادیو، تلویزیون و مطبوعات هنوز جایگاه خود را حفظ کرده‌اند، اما پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی با آزادی عمل بیشتر کاربران و امکان جست‌وجوی اینترنتی، شیوه دریافت اخبار را تغییر داده‌اند. در این میان، انتشار اخبار جعلی و محتوای بدون نظارت سردبیری آسان‌تر شده است. تمایل مخاطبان به اطلاعات منفی و مطالعه کمتر درباره منبع خبر، باعث می‌شود برداشت‌های نادرست و غیرواقعی شکل بگیرد که اهمیت مقابله با اخبار جعلی را دوچندان می‌کند.
نگاهی به تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر رویدادها و افزایش حجم اخبار درست و نادرست در شرایط بحرانی مانند تنش‌های سیاسی، نظامی و جنگ‌ها نشان می‌دهد که نمی‌توان به سادگی از کنار اخبار جعلی گذشت؛ چرا که گاهی سرنوشت کشورها تحت تأثیر اطلاعات ساختگی و شیوه انتشار آن‌ها قرار می‌گیرد.
اخبار جعلی عمدتاً با هدف فریب دادن و آسیب رساندن به دیگران منتشر می‌شوند و در حوزه‌های مختلفی از جمله نظامی، سیاسی، اعتقادی، تجاری و بهداشتی تولید می‌گردند. در دنیای امروز که جذب بازدید، جلب توجه و افزایش دنبال‌کننده اهمیت زیادی دارد، باید به این موضوع حساس‌تر بود. همچنین الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی کاربران را در حباب اطلاعاتی قرار می‌دهند که معمولاً متناسب با علایق آن‌هاست و این امر باعث می‌شود اخبار جعلی و واقعی از نظر ظاهری مشابه باشند اما در باطن تفاوت‌های اساسی دارند.
عباس تقی‌زاده معتقد است که سوگیری و جانبداری در اخبار جعلی باعث می‌شود واقعیت به طور کامل منعکس نشود. نبود تخصص، اخلاق حرفه‌ای و شباهت‌سازی با واقعیات در برخی رسانه‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان نیز به گسترش اخبار جعلی کمک می‌کند. حتی اخبار جعلی با رعایت عناصر خبری مانند چه، کجا، کی، چرا و چگونه تنظیم می‌شوند و به سرعت در نبود اطلاع‌رسانی صحیح، منتشر می‌گردند. ارزش‌های خبری مانند تضاد، شهرت و تازگی به انتشار این اخبار کمک می‌کنند و موجی مخرب ایجاد می‌نمایند.
بررسی صفحات و حساب‌های کاربری در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که برخی از آن‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که شبیه رسانه‌های رسمی به نظر برسند و با ادبیات مشابه، اخبار جعلی را با اهداف مغرضانه منتشر می‌کنند. علاوه بر فضای مجازی، تأخیر یا انکار مراجع رسمی در اطلاع‌رسانی نیز باعث تسهیل گسترش اخبار جعلی می‌شود. ایجاد تردید و ابهام برای پنهان کردن واقعیت، زمینه‌ساز افزایش این نوع اخبار است.
اهداف انتشار اخبار جعلی متنوع است؛ از جمله فریب، ایجاد ناامیدی، کسب سود مالی و سیاسی، تخریب افراد و گروه‌ها، تأثیرگذاری بر انتخابات و جهت‌دهی افکار عمومی. پیامدهای این اخبار شامل کاهش اعتبار منابع رسمی، تصمیم‌گیری‌های شتابزده، یأس اجتماعی، کاهش نقش نخبگان و افزایش نفوذ سلبریتی‌ها است.
راهکارهایی مانند شناسایی تولیدکنندگان اخبار جعلی، ارتقای سواد رسانه‌ای و تقویت تفکر انتقادی در مواجهه با این اخبار موثر است، اما باید به رسانه‌های رسمی در چارچوب منافع ملی میدان داد و سیاست‌هایی متناسب با فناوری‌های نوین اتخاذ کرد. واقعیت‌ها و نگرانی‌های مردم باید به رسمیت شناخته شده و با اطلاع‌رسانی دقیق و به موقع پاسخ داده شود. سکوت یا حذف نگرانی‌ها تنها راه را برای گسترش اخبار جعلی باز می‌کند.
اگر اخبار درست و به موقع به مخاطبان ارائه نشود، آن‌ها ممکن است به هر منبعی، حتی جعلی، اعتماد کنند. ضعف در اطلاع‌رسانی داخلی و محدودیت‌ها باعث شده رسانه‌هایی مانند ایران اینترنشنال مخاطبان را جذب کنند. این وضعیت ناشی از ضعف‌های درونی، ابهام‌سازی و عدم شفافیت است.
در عصر رسانه‌های اجتماعی، نمی‌توان با روش‌های قدیمی و اطلاع‌رسانی یک‌طرفه عمل کرد. باید سهم بیشتری به گروه‌های مختلف جامعه در رسانه‌های داخلی داده شود تا چالش باور به اخبار دستکاری شده کاهش یابد. نیازمند گشودگی‌های کیفی و متنوع در ارتباطات رسانه‌ای هستیم که با افزایش کمی رسانه‌ها تفاوت دارد.
مردم در لحظات حساس زندگی به اطلاعات واقعی و معتبر نیازمندند. اگر این نیاز برآورده نشود، راه برای نفوذ اخبار جعلی هموار می‌شود. بنابراین، توجه به منافع ملی، امنیتی و پاسخگویی به دغدغه‌های مردم، کلید مقابله با این پدیده است.
*نویسنده: خبرنگار، دکترای ارتباطات و مدیرکل پیشین روابط عمومی استانداری کرمان